Pałac Chanów Krymskich nie jest jedyną atrakcją turystyczną Bakczysaraju. Około 2,5 kilometra dalej, na płaskowyżu zwanym Górą Stołową, znajdują się pozostałości fortecy znacznie starszej niż samo miasto. Wykuta w skale osada Czufut Kale powstała około VI wieku n. e. Jej nazwa, w tłumaczeniu na polski Żydowska Twierdza, wzięła się od ostatnich jej mieszkańców- wyznających judaizm Karaimów, którzy zasiedlali wykute w skale domostwa jeszcze w XIX wieku.
Monastyr Zaśnięcia Matki Bożej
Wędrując wąwozem, który prowadzi nas z obrzeży Bakczysaraju w kierunku skalnego miasta, mijamy ważne dla chrześcijan prawosławnych miejsce pielgrzymek: Monastyr Uspieński. Pochodzący z VII wieku klasztor założony został najprawdopodobniej przez greckich katolików, którzy zbiegli z Bizancjum w obawie przed prześladowaniami. Podobnie jak domy w Czufut Kale, monastyr wykuty został w kamieniu. W XIII wieku Mongołowie zajęli Krym, łupiąc, paląc i plądrując napotkane osady. Monastyr Uspieński miał szczęście ujść ich uwadze, a za panowania tatarskiego zyskiwał coraz większe znaczenie.
Pierwszy z chanów, Hadżi Girej, osobiście adorował Ikonę Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, która znajdowała się w tutejszej cerkwi. Za a Carskiej Rosji klasztor przemianowano na prawosławny, a po rewolucji październikowej został złupiony przez bolszewików i zamknięty w 1921 roku. Dziś monastyr znowu działa, przyciągając zarówno pielgrzymów, jak i rzesze turystów. Tym ostatnim udostępniono do zwiedzani cerkiew, a wchodząc do środka należy uszanować miejscowe zwyczaje i założyć długie spodnie lub, w przypadku kobiet, spódnicę do kostek (dla nieprzygotowanych rozdawane są przy wejściu). Wewnątrz kaplicy nie należy również wykonywać fotografii.
Stary cmentarz Karaimów
Brnąc dalej górską ścieżką, mijamy cmentarz dawnych mieszkańców skalnego miasta. Karaimi, bo o nich mowa, to grupa etniczna o nie do końca jasnej genezie (część z nich ma pochodzenie semickie, jednak niektórzy badacze wskazują, że wschodnioeuropejskim Karaimom bliższe są ludy tureckie i słowiańskie; wiąże się ich również z, wyznającymi judaizm, Chazarami). Praktykują oni odłam judaizmu, który wykształcił się na przełomie VII i VIII wieku. W karaimiźmie najważniejszym źródłem jest Pięcioksiąg Mojżesza (którego uznają za największego z proroków), a jej zasady opierają się na Dekalogu i dziesięciu artykułach wiary. Na Krym przywędrowali około X wieku z terenów Bizancjum. Kamienne nagrobki, znajdujące się na cmentarzysku liczą nawet kilka stuleci. Mają charakterystyczny, przypominający siodło kształt i zdobią je napisy w języku hebrajskim lub arabskim.
Wkrótce, z dna Doliny Jozefata, która prowadzi w stronę Żydowskiej Twierdzy dostrzegamy kremowo-szare urwiska Góry Stołowej.
Historia Czufut Kale
Twierdza, jak już wspominałem, powstaje pod koniec VI wieku n. e. a za jej założycieli uważa się Alanów, jedno z wielkich plemion sarmackich, ludu pochodzenia indoirańskiego, spokrewnionego ze Scytami. W 1299 roku Mongołowie pod wodzą chana Nogaja łupią twierdzę, a w XIV wieku przechodzi ona pod bezpośrednie rządy Tatarów. Po utworzeniu Chanatu Krymskiego, Czufut Kale pełni funkcję siedziby pierwszych władców: Hadżi Gireja i Mengli Gireja. W XV wieku dwór chana przenosi się do założonego w tym celu Bakczysaraju, a skalne miasto pozostaje w rękach, zamieszkujących je już wówczas, Karaimów i Ormian. Karaimi otrzymują prawo zachowania swej odrębności narodowo – religijnej, zajmowania się handlem i rzemiosłem oraz finansami, a także bicia własnej monety. Twierdza, pomimo braku obecności chana, wciąż ma znaczenie strategiczne- ufortyfikowane wzgórze mogło stanowić ostatnią linę obrony, w razie ataku na stolicę.
Mikołaj Potocki – więzień w Żydowskiej Twierdzy
W znajdującej się na skałach fortecy funkcjonowało więzienie, w którym przetrzymywani byli ważniejsi jeńcy. Jednym z nich miał nieszczęście zostać Hetman Wielki Koronny, Mikołaj Potocki. 26 maja 1648 roku, pod Korsuniem, siły Korony dowodzone przez hetmana Potockiego, w sile około 7000 żołnierzy, starły się z liczniejszymi wojskami Kozacko-Tatarskimi pod wodzą Chmielnickiego i Tuhaj-Beja (około 20 000 ludzi), ponosząc druzgocącą klęskę. Po pierwszym starciu, które nie przyniosło rozstrzygnięcia wojsko polskie przystąpiło do odwrotu, oddając pole liczniejszym adwersarzom. Doga ucieczki wiodła przez wąwóz Kurta Bałka, gdzie Kozacy i Tatarzy przygotowali zasadzkę. Oddziały polskie zostały rozbite, ocalało około 650 jeźdźców. Reszta zginęła lub dostała się do niewoli. W jasyr wzięty został m.in. hetman Potocki, który blisko dwa lata spędził uwięziony w lochu Czufut Kale, oczekując aż przybędzie okup.
Dalsze dzieje skalnego miasta
Po zdobyciu Krymu przez Rosję miasto opuszczają Ormianie, a ludność karaimska, otrzymawszy swobodę osiedlania się na terytorium Imperium Rosyjskiego, także stopniowo przesiedla się do innych miast. Pod koniec XIX wieku skalne miasto całkowicie pustoszeje.
Zwiedzanie Czufut Kale
Dziś po ścieżkach wśród wykutych w skale izb, przechadzają się ciekawscy turyści. Dostępu do twierdzy broni imponująca brama i solidny, kamienny mur. Wewnątrz, niczym dziury w gigantycznej porcji sera żółtego, zieją otwory wydrążonych w kamieniu domostw. Ich wnętrza, choć ciasne musiały być przyzwoicie wyposażone- widać nawy przeznaczone na łoża, w niektórych domach znajdują się drewniane meble. Poza budynkami mieszkalnymi w obrębi miasta zwiedzić możemy także pochodzącą z XIV wieku kenasę- karaimski odpowiednik synagogi. Na uboczu znajduje się mauzoleum Dianiki-chanym, córki chana Tochtamysza, a z zabytków nowszych- gospodarstwo z XVII wieku.
